Włocławskie pomniki, których już nie ma

     Tym razem chciałbym wam nieco przybliżyć pomniki z naszego miasta, którym nie było dane dotrwać do obecnych czasów.

1. Pomnik św. Jana Nepomucena

     Jak widać na zdjęciu pomnik znajdował się przy katedrze, przy jej południowo-wschodnim krańcu, tuż przy ulicy brzeskiej. Data jego powstania nie jest dokładnie znana, przypuszcza się, że został pobudowany w pierwszej połowie XVIII wieku ( Jan Nepomucen został wyniesiony na ołtarze w 1729r. i od tego czasu w wielu miastach zaczęły powstawać jego pomniki). Był to więc najstarszy znany nam obecnie włocławski pomnik. Pierwsza zachowana wzmianka o nim pochodzi z 1770 roku i mówi o wymianie zniszczonej przez czas tablicy z inskrypcjami na nową.

     Na fotografii widzimy, że figura świętego stała na ceglanej podmurówce i była otoczona metalową balustradą. Poza tym możemy dostrzec zamontowaną przed nim latarnię, która odsłonięta była tylko od strony pomnika i oświetlała go nocą. Jeśli chodzi o samą postać św. Nepomucena, wyglądała ona tak:

Pomnik na tle seminarium

Musicie przyznać, że był to naprawdę piękny pomnik. Po wielu latach istnienia w naszym mieście zniknął bezpowrotnie zburzony przez Niemców w 1940 roku. 

2. Pomnik poległych żołnierzy 14 pułku piechoty

     

     Pomnik ten został wzniesiony w 1928 roku, na terenie koszar 14 pułku piechoty przy ulicy Żytniej. Upamiętniał on żołnierzy i oficerów pułku, którzy polegli w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Budowa została sfinansowana ze składek żołnierzy.

Korzystając z powyższej fotografii przyjrzyjmy się teraz bliżej wyglądowi pomnika. Głównym jego elementem był ostro zakończony obelisk. Te czarne płyty u podstawy to tablice z nazwiskami żołnierzy pułku poległych w latach 1918-1920. Ogrodzenie stanowiły betonowe słupy o wysokości ok. 1m z 4 kulami armatnimi na czubku. Były one połączone ze sobą łańcuchem.

     W 1930 roku, z okazji 100 rocznicy powstania listopadowego na pomniku umieszczono dodatkowo tablicę upamiętniającą walki 14 pułku piechoty liniowej w latach 1830-1831.

     Podobnie jak wszystkie inne polskie pomniki na terenie Włocławka został on zburzony przez Niemców w 1940 roku. Istniał więc bardzo krótko, bo tylko 12 lat.

Żołnierze pułku lubili fotografować się przy swoim pomniku.

3. Pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego


  

     Znajdował się na skwerze przy bulwarach (tam gdzie teraz znajduje się pomnik "Ludziom pracy"). Wybudowano go w 1930 roku z okazji 10 rocznicy wojny polsko-bolszewickiej. Wraz z jego odsłonięciem przemianowano nazwę ulicy Bulwarcznej na Bulwary im. Marszałka Józefa Piłsudskiego.

Żołnierze 14 pułku piechoty przy pomniku

     Postarajmy się teraz na podstawie powyższej fotografii przybliżyć nieco wygląd omawianego obiektu. Całość była wykonana z piaskowca. Była to tylna płyta i daszek, które osłaniały stojącą na postumencie kwadratową kolumnę z inskrypcjami. Ten ciekawy element na daszku to najprawdopodobniej orzeł w metalowej otoczce, albo jedynie uchwyt do mocowania ozdób, które są widoczne na innych fotografiach. Na kolumnie, u samej góry znajdowała się okrągła płaskorzeźba z profilem Piłsudskiego. Pod nią umieszczony był napis: "Wodzowi Narodu Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu oraz poległym w walkach o niepodległość m. Włocławka w dziesiątą rocznicę zwycięskiego odparcia najazdu Rosji Sowieckiej 1920–1930". Widzimy więc wyraźnie, że znajdująca się obecnie na ścianie Muzeum Etnograficznego tablica jest dosyć wierną rekonstrukcją inskrypcji dawnego pomnika.

     W latach 30-tych pomnik Piłsudskiego był we Włocławku, obok pomnika Obrońców Wisły jednym z głównych miejsc odbywania się wszelkich manifestacji patriotycznych. Poza tym był obiektem, na tle którego włocławianie lubili się fotografować.

     Niestety obiekt ten istniał tylko 9 lat - Niemcy zburzyli go w 1939 roku. Po wojnie nie został odbudowany z przyczyn politycznych.



4. Pomnik Stanisława Bechiego

     Znajdował się w miejscu, gdzie kończy się plac katedralny, a zaczyna park Sienkiewicza. Pobudowany w 1924 roku dla uczczenia pamięci o włoskim oficerze Stanisławie Bechim, który jako ochotnik przybył na ziemie polskie i brał udział w powstaniu styczniowym. Schwytany przez Rosjan, został skazany na śmierć i rozstrzelany we Włocławku 17 grudnia 1863 roku.

     Pomnik został odsłonięty 28 września 1924r. w obecności delegacji polskiej i włoskiej.

Uroczyste odsłonięcie pomnika

     Centralnym obiektem pomnika była wmurowana w niego płaskorzeźba przedstawiająca scenę egzekucji Bechiego. Była to podarowana Włocławkowi przez Włochów kopia oryginału autorstwa Teofila Lenartowicza, który od 1882 roku znajdował się w bazylice Santa Croce we Florencji. Na postumencie widzimy datę 1863. Ponad to na pomniku umieszczone były napisy: "Stanisławowi Bechiemu - Za wielkie czyny i wielką śmierć - wolna Polska", oraz "Ludzie wolni są braćmi" - zarówno w języku polskim, jak i włoskim.

Tak jak i dla innych włocławskich pomników, tak i dla tego nadszedł w końcu sądny okres niemieckiej okupacji, kiedy to w 1940 roku został zburzony. Zachowała się na szczęście płaskorzeźba, która na czas wymontowana i skryta przetrwała wojnę i trafiła do zbiorów Muzeum Historii Włocławka.

     W 1965 roku została umieszczona na kamieniu przed teatrem miejskim.

     W lipcu 1971r. nieznani sprawcy wyważyli płaskorzeźbę łomem, chcąc zapewne ją przetopić i sprzedać. W kradzieży przeszkodził podeszły wiekiem woźny, który zmusił złodziei do porzucenia łupu. Przestępcy zbiegli.

W 2003r. pomnik został przeniesiony w pobliże miejsca egzekucji Stanisława Bechiego, na Plac Powstania Styczniowego.



5. Pomnik żołnierzy niemieckich poległych w 1914r.

    Znajdował się przy dzisiejszej ulicy Wienieckiej, na wysokości między Budowlanych, a Hutniczą. Był to kamienny obelisk pośrodku cmentarza, gdzie pochowani zostali żołnierze niemieccy i rosyjscy polegli w walkach o Włocławek w 1914r. Prezentowana powyżej pocztówka prezentuje mały, pierwotny cmentarzyk w 1915 roku. Znajdował się on w miejscu, gdzie obecnie stoi sklep Biedronka. W późniejszych latach chowano tam również inne osoby, w wyniku czego cmentarz rozrósł się nieco, i obejmował też tereny, gdzie obecnie stoi blok Wieniecka 44. Cmentarz i pomnik przetrwały II Wojnę Światową, zostały jednak zniszczone w okresie PRL-u.

6. Mauzoleum żołnierzy niemieckich

     Ten pomnik zachował się do naszych czasów, jednak tylko częściowo, wobec czego moim zdaniem klasyfikuje się do tej listy. Mauzoleum było drugim we Włocławku obiektem upamiętniającym poległych w 1914r. żołnierzy niemieckich (pierwszym był przedstawiany wcześniej obelisk z Zazamcza). Znajdowało się na terenie ówczesnego cmentarza ewangelickiego (obecnie część cmentarza komunalnego). Oficjalnego odsłonięcia dokonano w 1915 roku.

     Centralnym obiektem była stojąca pod daszkiem, wykonana z piaskowca postać rycerza z tarczą i mieczem, skierowana w południowym kierunku. Nad figurą znajdował się widoczny na fotografiach napis "Gott mit uns". Pod nią znajdowały się tablice z nazwiskami poległych żołnierzy. Ta widoczna na zdjęciach jest tablicą frontową, na której umieszczony był napis "Unsern Helden 1914-1915" - czyli: "Naszym Bohaterom 1914-1915". Na samym szczycie pomnika znajdował się orzeł z rozpostartymi skrzydłami.

     Po wyzwoleniu włocławka w 1945 roku, w czasie pogrzebu żołnierzy radzieckich ludność wyładowała swój gniew do hitlerowskiego najeźdźcy dewastując niemieckie nagrobki, w tym mauzoleum. Zniszczono figurę rycerza, tablice i orła. Ogołocony w ten sposób pomnik przetrwał do obecnych czasów.


 7. Pomnik wdzięczności (pierwsza wersja)

     Znajdował się na Placu Wolności, w miejscu obecnego pomnika. Został wzniesiony w 1945 roku dla uczczenia żołnierzy radzieckich, którzy polegli w tym miejscu podczas wyzwalania miasta i zostali tu pochowani. Jak widać na zdjęciu całość osadzona była na ceglanej podmurówce. Kolumna wykonana była z drewna. Na jej szczycie znajdowała się czerwona gwiazda, poniżej sierp i młot. U podstawy tablica z inskrypcjami.

     Od początku zakładano, że jest to tylko tymczasowy pomnik i planowano wzniesienie okazalszego i trwalszego. Dokonano tego w 1950 roku. Najpierw 1 listopada dokonano rozbiórki pierwszego obiektu i jednocześnie przeniesiono prochy pochowanych tutaj żołnierzy na cmentarz komunalny. Następnie pobudowano pomnik, który przetrwał do czasów obecnych (oczywiście teraz został ubrany w nowe "wdzianko").


8. Pomnik Juliana Marchlewskiego

     Wybudowany w 1964 roku pomnik znajdował się na włocławskim Starym Rynku. Julian Marchlewski był działaczem komunistycznym, który z naszym miastem miał tylko tyle wspólnego, że tutaj przyszedł na świat. Nie przeszkadzało to jednak w budowaniu w oparciu o niego legendy "Czerwonego Włocławka". Stąd między innymi nazwanie jego imieniem fabryki celulozy.

Pomnik miał ok. 5m wysokości. Na cokole umieszczony był napis: "Wielkiemu Patriocie Internacjonaliście Julianowi Marchlewskiemu Społeczeństwo Włocławka i Ziemi Bydgoskiej. 1 V 1964".

    Po zmianie ustroju, w 1990 roku pomnik został zdemontowany, a w 1999 roku wywieziony do Galerii Sztuk Socjalizmu w Kozłówce. Tablica inskrypcyjna trafiła natomiast do zbiorów włocławskiego Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej.


9. Rzeźby Wita Płażewskiego

     Tak, wiem - to nie pomniki, ale i tak uważam, że warto przy okazji o tym wspomnieć. Wit Płażewski był niezwykle utalentowanym rzeźbiarzem pochodzącym z Włocławka. Na początku lat 70 w naszym mieście zaczęły pojawiać się plenerowe rzeźby jego autorstwa. Były to między innymi: widoczna na fotografii "Mieszko i Dąbrówka" znajdująca się przy kościele św. Jana, czy inspirowane florą i fauną ceramiczne dzieła umieszczone na Placu Wolności (do dzisiaj przetrwało niestety tylko jedno). Zachowaną do teraz rzeźbą Płażewskiego jest również głowa Mikołaja Kopernika z placu przy katedrze.


10. Pomnik poległych kolejarzy

     Na tę fotografię natrafiłem w przewodniku po Włocławku z 1922 roku i muszę przyznać, że stanowi dla mnie nie lada zagadkę. Nigdzie nie natrafiłem na jakąkolwiek wzmiankę o istnieniu takiego pomnika. Kto wie...być może rzeczywiście istniał gdzieś w naszym mieście...albo to zwyczajna pomyłka i chodzi o pomnik z jakiegoś innego miasta...?






     Podsumowując, należy stwierdzić, że na przestrzeni swych wielowiekowych dziejów Włocławek nie miał zbyt wielu pomników. Tym bardziej smutnym jest więc, że większość z tych istniejących została bezpowrotnie utracona w czasie okupacji niemieckiej. Zawsze jednak pozostają nam stare fotografie...